همشهریان عزیز
این فصل را با من بخوان باقی مسایل شهر فسانه ست.

همانگونه که ابوالنجم احمد بن قوس بن احمد منوچهری دامغانی شاعر سترگ طبیعت نماد مشاهیر شهرمان در سرتاسر عالم فرهنگی است چشمه علی نیز در حوزه طبیعی و تاریخی هویت و شناسنامه هر دامغانی محسوب می گردد .

چشمه ای که علیرعم خشکسالی و بحران شدید آب در سراسر کشور و نا سپاسی و نامرادی ما دامغانی ها همچنان آب فراوان، شیرین، خنک و گوارای خود را بر ما دریغ نمی ورزد .

به قول سعدی:

زمین را از آسمان نثار است و آسمان را از زمین غبار
از کوزه برون همان تراود که در اوست
گرت خوی من امد ناسزاوار
تو خوی نیک خویش از دست مگذار

باری همانگونه که چندی قبل در این وجیزه تلگرامی ابراز داشتم چشمه علی روزگار خوبی را نمی گذراند بویژه کوشک داخل دریاچه که بواسطه سهل انگاری در خروجی آب در مجراهای کنار کوشک و شیب بندی ناودانی داخل دریاچه صدمات جبران ناپذیری بر سازه کوشک وارد نموده است به گونه ای که پایه های ساختمان رطوبت را به خود کشیده و احتمال تخریب کوشک مخصوصا در بخش جنوب غربی آن در اینده نزدیک دور از انتظار نیست.

معمار باهوش و دانشمند کوشک در 236 سال پیش برای جلوگیری از این واقعه چند مجرای سفالی با ساروج در کف بنا تعبیه نموده بود که در صورت افزایش اب از این مجراها تخلیه شود تا به سازه اسیبی وارد نگردد اما متاسفانه در حال حاصر انها مسدود شده اند و مجراهای دو طرف کوشک هم کوچک و ظرفیت خروجی ان کم می باشد و نتیجتا آب در داخل دریاچه بالا امده است و رطوبت از بخش سنگی و یا ساروج شده گذشته و به پی های ساختمان رسیده و گچ ها در حال فرو ریختن و آجرها در حال نم کشیدن و پوکیدن و نابودی هستند .
و از طرفی شیب بندی نادرست سطح دریاچه بصورت ناودانی هم عامل دیگری شده است که عمق اب در دو طرف وسط دریاچه بسیار کم و در بخش وسط دریاچه و به موازات ساختمان بسیار عمیق باشد که این عامل هم باعث گردیده که آب از سطح پی بالاتر امده است و زمینه رطوبت به پایه های کوشک را فراهم آورد…

عزیزان همشهری
در واقع آب این چشمه به واسطه سهل انگاری مسئولان امور آب شهرستان با حفر چندین چاه در بالا دست و اطراف چشمه در حال کاهش است و بنای تاریخی ان هم بواسطه سوء مدیریت اداره میراث فرهنگی استان و شهرستان در حال تخریب و نابودی و فصای اقامتگاهی و بیرون دریاچه آن هم با بی توجهی پیمانکار مجموعه شرم اور و خجالت انگیز است

تراژدی غم انگیز و وضعیت اسفبار چشمه علی با مدیریت نادرست در حوزه دیگر مسایل شهری چون وضعیت خراب بازار سرپوشیده.قلعه های گردکوه و منصور کوه، غارتخریب شده شیربند، جاده مخروبه کویر حاج علی قلی و کاروانسرای رها شده داخل شهر و … بسیار بسیار متفاوت است. عزیزان چگونه بگویم بابا این چشمه پر آب و ساختمان داخل آن در واقع خانه مادری ما دامغانی هاست و ما دامغانی هویت و خاطرات خود را در این چشمه و بنا جستجو می کنیم اگر چشمه علی نبود هیچ جای دیگر از دامغان نمی تواند همه دامغانی ها را در زیر یک سقف گرد هم آورد و روح آنان را با یکدیگر پیوند دهد . چشمه علی مادر طبیعی و روح مشترک همه دامغانی هاست و تخریب آب آن با حفر چاههای فراوان در بالا دست و اطراف ان و سوء مدیریت مجموعه داخلی و تاریخی آن نباید چیزی باشد که به راحتی از کنار آن بگذریم.

از این سموم که بر طرف بوستان بگذشت
عجب که بوی گلی مانده است و نسترنی

غم و غصه دیگر انکه پس از بازسازی غیر کارشناسی و غیر علمی چشمه علی در سال 1360 درختان کهنسال چشمه علی که بخشی از هویت تاریخی ما هستند بیشترین اسیب را پذیرا شدند. نابخردان برخی را آتش زدند و برخی را بریدند و برخی را با سیمان و گل مثلا ترمیم کردند.

از جمله این کارهای هنرمندانه خود
برای حفط درخت بید کهنسال کنار چشمه اصلی پایه ای چوبین زیر ان قرار دادند که مانع از افتادن ان شود ولی متاسفانه دیر ایامی است که این پایه افتاده و درخت بی زبان بین زمین و آسمان خود را به سختی حفظ کرده و روزگار احتضار خود را می گذراند و شاید امروز و فردا سقوط نماید و حتی باعث تخریب اطراف خود نیز گردد و آه و افسوس را در خاطره های ما از درخت در دفتر خاطرات ما باز گذارد. نگارنده چندین بار به پیمانکار مجموعه یعنی شهرداری کلاته جهت مهار کردن مجدد درخت تماس تلفنی گرفتم اما متاسفانه اقدامی صورت ندادند.

در خیر جماعت چه سخن ها که نگفتیم
ای کاش یکی زین همه گفتن اثری داشت

القصه .
مجموعه چشمه علی یک مجموعه تاریخی و تفریحی و ارزشمند است که در طول تاریخ ماجراهای فراوانی را در دل خود نهفته دارد از حصور اسکندر در سال 313 قبل از میلاد تا حصور نادر شاه و پادشاهان قاجار و…
اما حفر چاههای عمیق در اطراف خود،و تخریب کوشک تاریخی آن مصیبت بارترین آنهاست و نشانگر آن است که این مجموعه باشکوه هیچگونه صاحب و متولی ندارد .

نگارنده بر این باور بودم که با تذکر چند ماه قبل خود در باب نابسامانی های چشمه علی اتفاق مبارکی صورت پذیرد اما متاسفانه به یک بازدید صوری کارمندان میراث فرهنگی بسنده شد و رهاورد آن چون برخی موضوعات دیگر شهری بر اساس سنت مالوف برخی ادارات به یک گزارش صوری و آمار و ارقام دروغین و صورت جلسه ای ختم گردید و شرایط روز به روز بدتر گشت و به قول قدیمی ها همان خر سیاه و همان راه آسیاب .
5

در خاتمه بارها گفته ام و بار دگر می گویم که پاداش چنین چشمه بابرکت و کوشک ارزشمندی نامرادی ما مردمان دامعان نیست شاید تنها گناه این چشمه و ساختمان زیبای ان این باشد که در شهر ما سر بر آورده است و مسلما اگر این چشمه و بنا در شهری مثل سمنان و یا حتی در یک کوره دهی دیگر بود شرایط آن بسیار متفاوت تر و برجسته تر در تمام عالم گردشگری می بود .
پس بیایید ضمن آشتی مجدد با آب و بنای تاریخی چشمه علی از انهدام حیات طبیعی و تاریخی و مهمتر حیات و زندگی خود و آیندگان جلوگیری کنیم تا روح پیشینیان را شاد نموده و پسینیان نیز در مورد ما قضاوتی دگر نداشته باشند.

ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم.

مصطفی سعیدی . مهرگان 1400