«عدالت سیاسی و اجتماعی در حکمرانی اسلامی از منظر امام رضا علیه السلام»

نویسنده: دکتر محمد بنائیان سفید رئیس کمیته سبک زندگی در حکمرانی اسلامی سازمان بسیج اساتید کشور

با عرض تعزیت و تسلیت شهادت ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، هشتمین ستاره فروزان امامت و ولایت؛ به عدالت‌خواهان و عدالت طلبان جهان و نیز ظلم ستیزان و مبارزه با ظلم و ظالم که در جهان معاصر شاهد بیداری و عدالت طلبی در کانون ظلم و کشتار ،فساد حاکمان ظلم و جور در آمریکا، اروپا و فلسطین اشغالی از سوی مردم، بویژه نهضت بیداری دانشگاه های جهان بخصوص دانشگاه هایی که وابسته به صیهونیزم هستند (صدور انقلاب اسلامی) در اعتراض به نسل کشی در غزه و فلسطین و روشن شدن ماهیت کثیف وخون ریز کودکان، زنان و شهروندان بی گناه غزه و مسلوب الاختیار بودن مجامع بین‌المللی حقوق بشر ، احساس ضرورت عدالت در حکمرانی کشور های جهان بویژه نفی ظلم و ستم ، ضرورت تبیین پنجمین کنگره جهانی امام رضا علیه السلام با عنوان آری به عدالت و نه به ظلم را از منظر امام امت و حکمرانی اسلامی بررسی نمائیم.
تحقق عدالت، فلسفه بعثت انبیا (ع) در قرآن: در روایات آمده عدالت در جایی است که همه چیز سر جای خودش باشد، بنابراین در تعریف عدالت اجتماعی رعایت تناسب، استحقاق‌ها و شایستگی‌ها در ساختار اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است تا این مسائل در میان گروه‌های مختلف جامعه دیده و به همه بهره داده شود و کسی از حقوق خود محروم نشود. به معنای کلی می‌توانیم عدالت را رعایت حقوق در نظر بگیریم. در این‌باره باید گفت اساساً هستی بر پایه عدالت استوار است و وقتی بخواهیم مصادیق عدالت در اجتماع را بررسی کنیم، می‌توانیم به‌خوبی به چنین نکته‌ای پی ببریم.نکته دیگر اینکه فلسفه بعثت انبیا(ع) بر اساس آنچه در قرآن آمده همین مقوله عدالت است. در قرآن کریم آمده:«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ (حدید/ ۲۵)

چالش‌های پیش روی در عصر امام رضا (ع): 

اگر بخواهیم عدالت اجتماعی را در سیره امام رضا (ع) بررسی کنیم، لازمه‌اش این است فضای فکری و اجتماعی حاکم بر دوران امام (ع) را هم مورد توجه قرار دهیم. در دوران امام رضا(ع) شاهد دو چالش هستیم؛ یکی چالش فرهنگی است که برگرفته از گستردگی فضای جهان اسلام است و این گستردگی، تنوع ملیت‌ها و فرهنگ‌ها را به همراه دارد و به نوعی ورود اندیشه‌های کلامی مختلف را شاهد هستیم؛ در نتیجه برخی شبهات پیدا می‌شود که لازم است امام به عنوان حاکم حقیقی اسلامی در این زمینه ورود کند. چالش دیگر، اجتماعی و سیاسی است؛ در این دوره شاهد قیام‌هایی هستیم که ناشی از بی‌عدالتی و ظلم بوده است، بنابراین چنین فضایی اقتضاء می کرد، امام وارد مقوله عدالت شود.

ریشه‌های تحقق عدالت اجتماعی در نگاه امام هشتم (ع):

در نگاه امام رضا (ع) می‌توان ریشه‌های تحقق عدالت اجتماعی و تحقق زیست عادلانه در جامعه و همچنین کارکردها و پیامدهای عدالت اجتماعی را مورد مطالعه قرار داد. امام ریشه تحقق عدالت اجتماعی در جامعه را نگاه توحیدی در آن جامعه می‌داند. اگر جامعه توحیدی نشود، عدالت به معنای کامل محقق نخواهد شد. این را می‌توان از توصیف‌هایی که امام (ع) از وظایف امام در جامعه بیان می‌کند به خوبی برداشت کرد. آن حضرت می‌فرماید: «اگر بخواهیم جامعه توحیدی داشته باشیم باید ارکان آن جامعه از صدر تا ذیل، توحیدی شده و عوامل و زمینه‌های آن هم فراهم شود».
امام رضا (ع) برای تحقق عدالت اجتماعی سه شرط برای رهبر جامعه در نظر می‌گیرد که« اولین مورد نظام‌مند بودن وی، دوم نبود دروغ در وی و سوم نداشتن خلف وعده است». مسئله دیگر درباره پیامدها و کارکردهای عدالت اجتماعی است. ایشان می‌فرمایند: «اگر عدل و احسان در جامعه باشد دوام نعمت الهی هم در آن جامعه وجود خواهد داشت»، همچنین می‌‌فرمایند: «اگر حاکم دروغگو باشد و دنبال رفع محرومیت نباشد، نمی‌تواند عدالت اجتماعی را در جامعه محقق کند». امام رضا (ع): ظلم سلطان را وهن حکومت معرفی می‌کند و می‌فرماید: «اگر می‌خواهید حکومت سست نشده و فرونپاشد لازمه‌اش این است، ظلم را از جامعه، دور و عدالت را محقق کنید.

البته امام رضا (ع) به افراد متشکله جامعه هم می‌فرمایند: «اگر حدود و احکام الهی در جامعه رعایت نشود و مردم هم به آن بی‌توجه باشند، محرومیت‌ها سراغ آن‌ها خواهد آمد و این جامعه از نعمت‌ها برخوردار نخواهد شد. اگر جامعه بخواهد عادلانه باشد باید مراقبت اجتماعی و توجه به حال همدیگر وجود داشته باشد در غیر این‌صورت با از بین رفتن محبت‌ها، جامعه در زمینه عدالت اجتماعی را با مشکل مواجهه خواهد شد. انشاءالله در قسمت دوم مقاله به تعاریف عدالت و عدالت را از انگاره ثامن الحجج (ع) بررسی خواهیم کرد.

(